Lugina e Preshevës ka një pasuri të bollshme të trashëgimisë kulturore e natyrore: duke u nisur nga arkeologjia e territorit të Lugines së Preshevës: vendgjetjet nga periudha parahistorike, vendgjetjet nga periudha antike ; nga objektet e rëndësishme natyrore ; nga objektet banimore ; nga objektet fetare, historike, kulturore , arsimore e deri te ato muzikore, të folklorit, riteve të dasmës në Luginën e Preshevës, shprehet në një intervistë ekskluzive për nacionali.info kryetari i Shoqatës për Trashëgimi Kulturore, Xhemaledin Salihu
Intervista me Prof. Xhemaledin Salihun
-Nacionali.info: Kur u themelua Shoqata për Trashigimi Kulturore dhe cilët ishin qëllimet e themelimit të saj? -.
Xhemaledin SALIHU: Duke patur parasysh gjendjen e veshtirë të kulturës shqiptare në Luginë të Preshevës, sidomos të trashëgimisë dhe krijimtarisë kulturore shqiptare, rëndësinë e madhe e të pazëvendesueshme të kulturës materiale e shpirtërore për mirëqenien kombëtare të shqiptarëve të Luginës së Preshevës, duke u thirrur në të drejtën e patjetërsueshme të ruajtjes së identitetit kombëtar, konventat botërore mbi trashëgiminë dhe krijimtarinë kulturore, idenë e Hasan Emërllahu, e përkrahu një grup entuziastësh, dashamirë të kulturës shqiptare në Preshevë dhe në Bujanoc dhe ia mësyen nismës për themelimin e Shoqatës për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore, me qëllim të identifikimit, hulumtimit, evidentimit, kultuvimit, mbrojtjes dhe ruajtjes së trashëgimise kulturore.
Për fillim u formua Këshilli Nismëtar në përbërje : Xhemaledin Salihu, Xhahit Ramadani, Feti Shaipi, Ismet Bajrami, Abedin Selimi, Havce Hasani, Sadete Presheva, Sadri Qazimi, Abdurrahman Zylfiu, Agron Borici, Demush Berisha, Naser Kamberi, Zeqirja Fazliu, Hysamedin Ahmeti, Sami Agushi, Vaxhid Mehmeti, Ekrem Halimi, i cili mori qëndrim që të themelohet Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore me seli në Preshevë, me shtrirje në komunat Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë, më 16 tetor 2010,
ndërsa kryetar i saj u zgjodh Xhemaledin Salihu, ndërsa nënkryetar Xhahit Ramadani e Ismet Bajrami dhe sekretar Feti Shaipi.
Shoqata për Trashëgimi ka dy qëllime kryesore, të theksuara edhe ne Statut të saj:
1.Mbrojtja dhe ruajtja e Trashëgimisë kulturore dhe asaj natyrore në Luginë të Preshevës dhe
2.Kultuvimi i Krijimtarisë kulturore
Çka.mund të thoni për trashigimin kulturore dhe sa eshtë e pasur Lugina e Preshevës në këtë aspektë? –
Xhemaledin SALIHU: Lugina e Preshevës ka një pasuri të bollshme të trashëgimisë kulturore e natyrore: duke u nisur nga arkeologjia e territorit të Lugines së Preshevës: vendgjetjet nga periudha parahistorike, vendgjetjet nga periudha antike ; nga objektet e rëndësishme natyrore ; nga objektet banimore ; nga objektet fetare, historike, kulturore , arsimore e deri te ato muzikore, të folklorit, riteve të dasmës në Luginën e Preshevës, e tjerë.
Lugina e Preshevës është një minierë e pasur e trashëgimisë kulturore shqiptare.
Që nga kufiri shqiptaro-shqiptar në Tabanoc, ndërmjet Maqedonisë dhe Serbisë, në të dy anët e Autoudhës në rrugëtimin e saj për Bujanoc, në të djathtë dhe në të majtë të saj gjenden lokalitete e objekte arkeologjike, nekropole, kisha të vjetra ilire, katolike e ortodokse shqiptare.
Lugina e Preshevës është e pasur edhe me trashëgimi kulturore shpirtërore jo material: këngë, rite të dasmës, sidomos valleve epike-lirike të Preshevës, pasuri që rralë krahinë shqiptare që i ka
Po edhe Mali i Karadakut, në perëndim dhe Malit Rujan në lindje janë përplotë më objekte dhe vende të trashëgimisë kulturore.
Kështu, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari kulturore realizoi dy projekte në Preshevë dhe Bujanoc, ku u evidentua, u regjistruan, u fotografuan, u inçizuan afro 800 vlera të trashëgimisë kulturore dhe natyrore. E gjithë kjo pasuri vlerash të trashëgimisë, me një dokumentacion të bollshëm mund të gjendet në www.shtkk.org
Gjihë këtë pasuri po ua lëmë studiuesve të ardhshëm për studime të mëtutjeshme.
Presheva me rrethinë, është një prej viseve më të bukura shqiptare, që shtrihet nga lindja e Kosovës e deri në jug të Serbisë, me një të kaluar të begatë të trashëgimisë kulturore shpirtërore e materiale.
Sa është punuar që të ruhet trashigimia kulturore e këtyre vise, dhe kush tjetër meret me këtë problematikë përpos shoqatës që ju kryesoni ? –
Xhemaledin SALIHU: Për të mos ndodhur rrezikimi, por edhe çfarrosja e objekteve dhe vlerave të Trashëgimisë kulturore dhe natyrore, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore ka marrë për detyrë që në të ardhmenë t’i kryejë këto punë, lidhur me Trashëgiminë në komunën e Preshevës : të bëjë identifikimin dhe evidentimin e objekteve dhe gjësendeve të Trashëgimisë, të hartojë Listën-Regjistrin e Trashëgimisë të digjitalizuar, sëbashku me datobazën, të bëjë propozimin e objekteve dhe gjësendeve kulturore dhe natyrore që duhet të hyjnë në listën e monumenteve kulturore të Entit për Mbrojtjen e Monumenteve Kulturore në Nish dhe Listën e Monumenteve Kulturore nën mbrojtjen apo përkujdesjen e Kuvendit komunal, të propozojë hapjen e një Arkivi dhe Muzeu komunal, ku do të ruhen materialet arkivore të Luginës së Preshevës dhe eksponatet e Trashëgimisë dhe të hartohet Harta e vlerave të Trashëgimisë kulturore dhe natyrore.
Ndërsa detyrat tjera të restaurimit, gërmimeve arkeologjike, të Kalave, të Shpellave e tjerë janë në kompetenca të Ministrise së kulturës në Beograd. Shoqata mund të intervenoje vetëm nëse i lejohet me shkrim nga kjo Ministri. Poashtu Enti për Mbrojtjen e Monumenteve Kulturore në Nish ka për detyrë përkujdesjen për vlerat e trashëgimisë kulturore dhe natyrore, por ai I shpall të mbrojtura me ligjet e Serbisë vetëm ato vlera të trashëgimisë që I plotësojnë kushtet dhe kriteret që I ka vuar Ministria e kulturës në Beograd.
Shoqata qe disa vjet është e interesuar që të hartohet një listë e vendeve dhe objekteve të trashëgimisë kulturore e natyrore që kanë vlera dhe meritojnë të hyjnë në mbrojtje të komunës së Preshevës. Mirëpo, deri më tash, përkundër kërkesave tona, ende nuk po aprovohet nga organet komunale.
Bile, për disa vende dhe objekte kulturore: deri te Shpella e Ilincës, Kalaja e Preshevës, Guri I shpuem kemi propozuar hapjen dhe elektrifikimin e rrugeve deri te këto objekte.
Edhepse keni të drejtë kur thoni se shumë objekte trashëgimie shqiptare në Luginë po rrënohen, po prishen bile edhe nga dora e njeriut.Po përmendim disa nga këto:
-Kalaja e Preshevës, dita-ditës , muri I saj po prishet dhe rrënohet nga individë të pa përgjegjshëm si dhe po ndodhin gërmime të pa lejuara dhe jo zyrtare nga persona të pa autorizuar.
-Teqja e Tërrnavës, me rastin e ndërtimit të një restoranti për rite fetare dhe një morg ka pësuar dhe është shkatërruar muri I saj, kështu që dera dhe muri I hapur lejojnë që qentë të ladrojnë në Teqe, gjegjësisht në sendet e saj.
-Rasti I Vorrezave të Krushqëve në Bukuroc, ku nëpërmjet tyre është hapur dhe asfaltuar një rrugë, ndërsa Varri I Nuses, pjesë e Vorrezave ka mbetur I veçuar dhe Varrin e kanë mbuluar dhe ia kanë humbur shenjën banorët e fshatit, shtëpitë që I kanë aty afër.
Për këto rastë është njoftuar Enti për Mbrojtjen e Monumenteve kulturore në Nish dhe Inspektorati komunal ndërrmori masa për mbrojtjen e tyre, në insistim tonin.
Ka edhe shumë rastë të tjera, Nekropolja ilire, poashtu në fshatin Bukuroc, Varri I Nallbanit në atarin e Miratocit e shumë objekte të tjera janë rrezikuar dhe po shkatërrohen nga persona të pa autorizuar.
Andaj luten qytetarët që t’I mbrojnë objektet dhe vendet kulturore, duke I lajmëruar ata në polici.
Nacionali.info: Shoqata juaj dhe ju personalishtë jeni autor i disa librave, a mund të na thoni cilët janë ato ? –
Xhemaledin SALIHU: Po, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari kulturore, gjatë ekzistimit të saj, që nga viti I themelimit, më 2010, botoi 10 libra, 7 libra në autorsi kolektive, të dalura nga Konferencat shkencore dhe 3 libra në autorsi individuale:
1. Çështja e valles popullore shqiptare në Preshevë dhe rrethinë, Preshevë, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore, 2011;
2. Dasma shqiptare në Preshevë dhe rrethinë, dikur dhe sot,Preshevë, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore, 2012;
3. Lugina e Preshevës në Lëvizjen shqiptare gjatë historisë, Preshevë, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore, 2013;
4. Presheva, Bujanoci, Medvegja, dje, sot dhe nesër, Prishtinë, Instituti Albanologjik, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore, 2015;
5. Shqiptarët e Luginës së Preshevës dhe të trojeve etnike në ish-Jugosllavi, në mbarim të Luftës së Dytë Botërore, Gjilan, Kurora, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore, 2016;
6.Çështja e Luginës së Preshevës në dimensionin rajonal dhe ndërkombëtar: të drejtat e njeriut, siguria dhe marrëdhëniet shqiptare-serbe, Preshevë, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari kulturore, 2019
Kopertina e librit: “Çështja e Luginës së Preshevës…
7.Trashëgimia
kulturore jomateriale shpirtërore e Luginës së Preshevës dhe viseve shqiptare,
Preshevë,Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari kulturore,2019
8. Bujanoci-burim i trashëgimisë kulturore dhe natyrore, Preshevë, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari kulturore, 2014;
9. Rainca-vendbanim i vjetër dardan shqiptar në rajonin e Preshevës/ në autorësi të Xhemaledin Salihut, kryetar i SHTKK/, Preshevë, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore, 2015;
10.Xhemaledin Salihu, Presheva-pjesë e pandarë e Lëvizjes kombëtare nëpër shekuj /Monografi/, Preshevë, Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari kulturore, 2018.
Nacionali.info: Detyrat e ardhshme të SHTKK-për vititn 2020?
Xhemaledin SALIHU :Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari kulturore ka hartuar një program të punës për vitin 2020 me plotë aktivitete. Mirëpo, aktivitetet e saja po huazohen, po përvetësohen nga individë.
Kështu planifikojmë:
-konsolidimin e Shoqatës me kuadro të rinjë, sidomos ekspertë të lëmive përkatëse:arkeologë, arkitektë e tjerë.
-sigurimin e një lokali për Shoqatën, për të ndërmarrë dhe për të kryer detyrat e parashtruara,
-angazhimin e Shoqatës për themelimin e një Muzeu dhe Arkivi në Preshevë dhe Bujanoc, deri sat ë realizohet,
-organizimin e Konferencës shkencore :”TRASHËGIMIA KULTURORE DHE NATYRORE E LUGINËS SË PRESHEVËS DHE VISEVE SHQIPTARE”, më 23 e 24 tetor 2020.
-realizimin e projektit “Edukimi i të Rinjve nëpërmjet Trashëgimisë kulturore dhe prezentimi i vlerave të trashëgimisë kulturore në komunën e Bujanocit, më 29 shtator, me rastin e Ditës Kombëtare të Trashëgimisë kulturore.
-organizimin e Manifestimit Festa e Plisit të Bardhë në korrik të vitit 2020, në Caravajkë.
-pjesëmarrjen e SHTKK-së në Manifesttimin Festa e Plisit të Bardhë në gusht të vitit 2020, në Tiranë.
-botimin e kumtesave në libër e Konferencave shkencore:
1.“Veshja e Medvegjës dhe viseve tjera”
2.Trashëgimia kulturore dhe turizmi”
-promovimin e këtyre librave, në vitin 2020
-mbledhjen e materialeve dhe botimi i librit:” Këngë dhë valle të Luginës së Preshevës” me nota, detyrë deri sa të realizohet
-realizimin e projektit :Kultura rajonale me titull: Bashkëpunimi kulturor rajonal, viti 2020
-ngritjen e Shoqatës në nivel të Qendrës apo Institutit për Trashëgimin dhe Kulturën e Shqiptarëve të Luginës së Preshevës me seli në Preshevë, deri sa të realizohet
-takimin e shoqatave,organizimin e akademive solemne e përkujtimore, promovimin e librave e të tjerë.
-hartimin e Listës së vendeve, objekteve dhe të mirave të Trashëgimisë që do të kërkohet të hyjnë nën mbrojtjen e shtetit-Entit për Mbrojtjen e Monumenteve Kulturore në Nish, detyrë deri sat ë realizohet,
-hartimin e Listës së vendeve, objekteve dhe të mirave të Trashëgimisë që do të kërkohet nga Kuvendi Komunal i Preshevës, të Bujanocit dhe të Medvegjës të marrin tretmanin e të mirave kulturore komunale dhe të marrin mbrojtjen e komunës, detyrë deri sa të realizohet
-regjistrimin digjital me datobazë i vendeve, objekteve dhe të mirave të Trashëgimisë, të komunës së Medvegjës,
-përpilimin e Hartës topografike të vendeve, objekteve dhe të mirave të Trashëgimisë,
-vuarjen e TABELAVE me vërejtje se janë vende, objekte dhe të mira të Trashëgimisë, sëbashku me Drejtoratet për Urbanizëm dhe ate të Inspektorateve komunale, deri sa të realizohet
-Seminare, simpoziume, përvjetorë, Tribuna të ndryshme, promovime e forma të tjera veprimtarie dhe
-debate mbi arsimin, kulturën dhe informimin në Luginë të Preshevës,
-organizimin e Ekspozitës së fotografive të Trashëgimisë kulturore, me rastin e Ditës Kombëtare të Trashëgimisë kulturore, më 29 shtator.
-Aplikimi me projekte në Fondacione dhe Ambasada.
Nacionali.info: Cila është porosia juaj për qytetarët e luginës së Preshevës në përgjethsi duke përfshirë profesionistët dhe pushtetet lokale në veçanti ?
Xhemaledin SALIHU : Porosia e vetme për qytetarët e Luginës, profesionistët, pushtetet lokale dhe KKSH, ta ndihmojnë moralisht dhe financiarisht Shoqatën për Trashëgimi dhe Krijimtari kulturore në synimet e saja.
No Comment